धनकुटा
सुन्तला, कागती जस्ता अमिला जातका फलफुललाई किसान आफैंले भण्डारण गर्न मिल्ने खालको कुलवोट अर्थात चिस्यान भण्डारण प्रविधिको विकास गर्न राष्ट्रिय सुन्तलाजात अनुसन्धान कार्यक्रम पारिपात्लेका कृषि वैज्ञानिकहरु जुटेका छन् । रैथाने जातका सुन्तला र तराइमा फल्ने कागतीलाई सिजनको बेला भण्डार गरि अफसिजनमा निकाल्न मिल्ने गरि चिस्यान भण्डार ‘कुलवोट’ प्रविधिको अनुसन्धान भइरहेको राष्ट्रिय सुन्तलाजात कार्यक्रम पारिपात्लेका वरिष्ठ वैज्ञानिक डा. उमेशकुमार आचार्यले बताए । यदि यो प्रविधिको परिक्षण सफल भए मध्यमस्तरका किसान लाभान्वित उनले बताए । अहिले उनैको नेतृत्वमा पारिपात्ले परिसरमा अहिले यो प्रविधिको अध्ययन भइरहेको छ ।
रैथाने सुन्तला वढीमा तीन महिना र तराईमा फल्ने कागती बढीमा ८ महिना ताजा रुपमा बजारमा उपलब्ध हुन्छन् । बाँकी समय विदेशवाट आयात हुने गर्छ । उत्पादन भएका फलफुल बजारमा एकै पटक पुग्ने हुँदा किसानले उचित भाउ नपाइरहेको अवस्था छ ।
ती समस्यालाई समाधान गर्न कुल स्टोरेज लगेर ताजा फलफुल तीन महिना राखेर अफसिजनमा निकाल्न सक्दा किसानलाई बढी फाइदा पुग्ने उनले बताए । उनले भने ‘वेसिजनमा पनि उपभोक्ताले सिजनको जस्तै स्वादका फलफुल खान पाउँछन् । यसैलाई ध्यानमा राखेर हामीले कुल स्टोरेज टेक्नोलोजीलाई सुन्तलावाली अनुसन्धान कार्यक्रममा भित्र्याएका हौं’
साधारण एसीले १६ डिग्रीसम्म चिस्यान बनाउँछन् । भने कुलवोट प्रविधि जडान पछि तापक्रमलाई शुन्य डिग्री सम्म नियन्त्रण गरिदिन्छ । यो प्रविधिले कति तामक्रम आवश्यक पर्ने हो । त्यति नै बनाइदिन्छ । सुन्तला भण्डारणको लागि न्यूनतम ८ देखि १२ डिग्रीसम्म तामक्रम आवश्यक पर्छ । भने आद्रता ८५ प्रतिशत भन्दा माथि चाहिन्छ । जुन एसीले गर्न सक्दैन ।
कुलवोट प्रविधिको सफल भएमा तीन देखि चार महिना सम्म स्वाद, आकार र गुणस्तर नविग्रिने गरि भण्डारण गर्न मिल्छ । ‘अहिले हामी परिक्षणको क्रममा छौं । रहन्छ रहन्दैन अहिलै नै भन्न सक्दैनौं’ उनले भने ‘यदि प्रमाणित भएको खण्डमा हामी किसानलाई सिफारिस गछौं’ । कुलस्टोर भित्र अहिले तराइमा फल्ने कागतीलाई परिक्षणको रुपमा प्रयोग गरिएको छ । पारिपात्ले नै भदौं महिनामा पाक्ने सुन्तलाको रुपमा विकास गरेको उन्सु जातको सुन्तललाई स्टोरेज गरेर परिक्षण गरिनेछ ।
१०÷१२ टन फलफुल कोल्डस्टोर बनाएर स्टोर गर्दा लागत महंगो पर्छ । मध्यमस्तरका किसानले यस्तो प्रविधि प्रयोग गर्न सक्दैनन । लागतको हिसावले सस्तो कुलस्टोरेस् प्रविधि मध्यमस्तरका किसानका लागि उपयोग हुन सक्छ । लागतको हिसावले ३ लाख भन्दा वढी खर्च नलाग्न सक्छ । यो प्रविधिमा वढीमा २ टनसम्म स्टोर गर्न मिल्छ । यो प्रविधिको पुरा गर्न ८ महिना समय लाने । चैत्र सम्म अनुसन्धान पुरा भइसक्नेछ ।
कृषि मन्त्रालयको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७३÷७४ मा सुन्तलाजात वालीको कसल क्षेत्रफल ४६ हजार ३ सय २८ हेक्टर रहेको छ । कुल उत्पादन २ लाख ३९ हजार ७ सय ७३ मेक्ट्रिक टन भएको थियो । अमिलो जात फलफुलको खेती विशेष गरी मध्यपहाडी क्षेत्रमा हुने गरेको छ ।
